De Codes van het Gregoriaans

Home » Posts tagged 'rhetoric'

Tagarchief: rhetoric

BiBlo – Von Bingen’s Blog, 02

The Sources

The chants composed by Hildegard have been notated in two manuscripts. The notation is a representative of what the Utrecht musicologist Ike de Loos in 1997 described as the Utrecht-Stavelot-Trier notation, after her analysis of sources written in this geographic triangle. The neumes are variants of the so-called Messine notation, the neumes that are characteristic for the tradition developed in Metz, France.

The Utrecht-Stavelot-Trier Triangle. Rupertsberg in red.

The Utrecht-Stavelot-Trier notation:

Utrecht, NL-Uu 406/ 125v

The notation of Hildegard’s compositions:

  1. Dendermonde B-DE a 9/f. 153r/1

2. Riesenkodex D- WI1 2 /466r/4

Both manuscripts were produced at Rupertsberg Abbey. Dendermonde was dictated by Hildegard to her scribe Guibert of Gembloux a few years before she died; it was sent to an abbey in what now is known as Belgium and ended up in the Benedictine Abbey of Dendermonde, Flanders. Since 2017, the Alamire Foundation in Leuven, Belgium, keeps this manuscript.

The same scribe reorganised the Dendermonde version a few years after her death, in what became known as the Riesencodex, now kept at Hessische Landesbibliothek, Wiesbaden. There is some debate whether Hildegard or Guibert composed the chants.

For my analysis, I intend to select a number of chants notated in both manuscripts for comparing the employment of signal tones. Which ones will depend upon the first steps of my research into the employment of signal tones in the compositions attributed to Hildegard.

The presentation of my research’s setup is a nice step towards an introduction to rhetoric, which is the essence connecting language and music in plainchant. An orator started by gathering information and arguments that might support his explanation. This first step of the rhetorical preparation is called Inventio: drawing up an inventory and inventing arguments.

De tractus Qui habitat met signaaltonen: “Beter dan de Matthäus Passion”

Op 2 september gaf countertenor Oscar Verhaar en Gregoriaans Koor Utrecht onder leiding van Anthony Zielhorst een concert. Leo Lousberg gaf een toelichting.
Het concert werd gegeven in de Janskerk in het kader van het Festival Oude Muziek Utrecht 2021.

Het was een initiatief van de Gregorius Fundatie, dat financieel tevens werd gesteund door:

• Fentener van Vlissingen Fonds

• Carel Nengerman Fonds

• K.F. Hein Fonds

• Elize Mathilde Fonds

• De Van Baaren Stichting en

• Stichting Organisatie Oude Muziek

Er waren rond 90 bezoekers, en daarmee was de kerk volgens de geldende COVID-regels vol. Via eMTV is het concert met de lezing voor het luttele bedrag van € 2,50 nog te zien tot 17 oktober 2021: hier de link.

Het koor voerde een aantal gezangen uit van bisschop Radboud van Utrecht, door hem gecomponeerd rond 910 ter ere van de stadspatroon Sint-Maarten. Oscar Verhaar zong acht verzen van de tractus Qui habitat, waarvan het laatste begeleid door isontonen, gezongen door het koor. Het klankbeeld verplaatste de aanwezigen in een sfeer die de middeleeuwse beleving van de passieweek wellicht benaderde.

Hoewel signaaltonen in principe geen woordschilderingen zijn en een breder retorisch bereik hebben dan alleen emotie, werd dat laatste aspect door de context van de uitvoering wel benadrukt.
“Dit is beter dan de Mattäus Passion” zei me een enthousiaste toehoorder.

Inderdaad: koude rillingen, zo mooi.

Goede Vrijdag, A.D. 1051

In de Janskerk werden dezelfde verzen van de tractus Qui habitat gezongen als overmorgen, 970 jaar later.

We zingen die verzen uit een Utrechts missaal, geschreven rond 1200. Daarin staan de codes van de literati nog steeds tussen de symbolen van de gregoriaanse muzieknotatie. Symbolen voor klanken waarmee zangers tijdens liturgische vieringen de gezongen teksten annoteerden. Oscar Verhaar en Gregoriaans Koor Utrecht olv Anthony Zielhorst.

Donderdag 2 september, 09:30 Janskerk Utrecht #Festival Oude Muziek

De Codes van de Literati

Zeven interrupties van het gregoriaans en drie retorische kernbegrippen hielden eeuwenlang een gecodeerde communicatie in stand voor leden van de middeleeuwse elite.

Ook in Utrecht. Ook in de Janskerk, waar ik op donderdag 2 september samen met countertenor Oscar Verhaar en Gregoriaans Koor Utrecht onder leiding van Anthony Zielhorst om 09:30 uur die traditie van de literati uitleg en laat klinken tijdens Festival Oude Muziek Utrecht 2021.

Kaartjes bestellen of ter plekke kopen.